Merkez Bankası eski başekonomisti Prof. Hakan Kara, 19 Ağustos’ta Twitter hesabında şunu yazmış;
“İktisatçılar TCMB faizi neden indirdi diye tartışıyor. Bence bu artık iktisatçı sorusu değil. Mevzuyu sosyologlar, siyaset bilimciler, psikologlar falan kıymetlendirmeli.”
Uzun vakittir, ekonomistlerin, politik iklimi tahlile dahil etmeden, Merkez Bankası kararlarını yorumladığını gözlüyoruz. Haliyle, bu tahliller büyük ölçüde boşa düşüyor. Türkiye 10 ay içinde bir seçime gidecek ve bu seçim birkaç on yıl boyunca unutulmayacak. O halde, gelin, iktisat idaresinin ne yapmaya çalıştığını politik iklimi hesaba katarak tartışalım. Bunun için biraz geriye gidelim.
Kasım 2020: ABD başkanlık seçimleri
3 Kasım 2020’de ABD’de başkanlık seçimleri yapıldığında, iktidar medyasının gönlünde D. Trump vardı. Trump, Erdoğan’a bir telefon uzaktaydı ve “arka kapı diplomasisi” iki önder ortasında tüm derinliğiyle sürdürülebiliyordu. Ancak ABD seçimleri siyasal iktidar için hayal kırıklığıyla sonuçlandı. 7 Kasım’da J. Biden’ın seçimleri kazandığı resmen açıklandı. Dünya bunu konuşurken, yalnızca bir gün sonra 8 Kasım 2020 akşamına Türkiye, Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın istifasıyla çalkalandı. İki olay ortasında yalnızca 1 gün vardı ancak nedensellik bağı var mıydı? “Evet, vardı” diyenlerin güçlü destekleri var. Trump’ın damadı Jared Kushner ile Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak ortasındaki “derin” bağ her iki ülkenin diplomasisini etkiliyordu. Ayrıntıları merak edenler The New York Times’ta yayımlanan şu makaleyi okuyabilir.
Berat Albayrak’ın istifası, şimdi anlamlandırılmış değil. Lakin, istifanın Biden’ın seçilmesinden çabucak bir gün sonra gerçekleşmiş olması bize ipucunu veriyor. Çünkü, istifanın çabucak akabinde 9 Kasım’da TCMB Lideri Murat Uysal da vazifeden alındı ve yerine Naci Ağbal atandı. Bu atamanın manası herkes için açıktı. Uysal periyodunda faizler sert biçimde düşürülmüş, bu süreçte Merkez’in 128 milyar doları, döviz kurlarını tutabilmek için harcanmış, böylelikle rezervler bir ulusal güvenlik krizi haline gelmişti. Ağbal ise tam aykırısını yapmak üzere getirilmişti. Ne oluyordu? Bu iki koltuk değişiminin ABD’de değişen idareyle ilgisi var mıydı? Olduğu açıktı. Esasen Tayyip Erdoğan da bunu gizlemiyordu, iktisatta yeni bir devrin başladığını söylüyordu. Uygun de ne olmuştu? İnsan hakları hareket planı, demokratik ıslahatlar, hukuk ıslahatı üzere bir dizi “müjde” açıklıyordu Erdoğan. Biden’ın seçilmesiyle birlikte, Erdoğan, ABD’ye “iyi niyet beyanı”nı iletiyordu.
Böylece TCMB, batının merkez bankalarıyla uyumlu hareket etmeye başlamıştı. Naci Ağbal’ın izlediği bu çizgi elbette Erdoğan’dan habersiz değildi fakat içerisi de karışıktı. Üstelik, Erdoğan, Biden’dan umduğu ölçülü bildirileri da alamamıştı. 19 Mart 2021’de Naci Ağbal vazifeden alındı. Yerine Yeni Şafak muharriri, eski AKP milletvekili Şahap Kavcıoğlu atandı. Ancak, Kavcıoğlu’nun uzun mühlet siyaset faizine dokunmasına müsaade verilmedi. Gözler Biden’daydı…
23 Nisan 2021: Erdoğan ile Biden görüşmesi
Biden’ın seçilmesinin akabinde aylar geçmiş, Biden çabucak tüm dünya önderlerinin tebrik iletilerini cevaplamış fakat Erdoğan ile görüşmemişti. Bu durum hem ABD hem de Türkiye basınında gündem konusu olmuştu. Biden’ın diplomatik teamüllere ters biçimde, Erdoğan’ın tebrik iletisini cevaplamaması Ankara’yı da geren gelişmelerin başında geliyordu. Beklenen telefon aylar sonra 23 Nisan 2021’de geldi. Ancak bu birinci telefon görüşmesinde, Biden, 24 Nisan’da yani sonraki gün “Ermeni Soykırımı” savlarını tanıyacağını söylemesiyle soğuk duş tesiri yarattı. İki başkanın baş başa görüşeceği tarih ise Haziran ayında Madrid’de gerçekleşecek NATO doruğuydu. İkili görüşmede Dışişleri Bakanlığı’ndan bir yetkili değil, Merve Kavakçı’nın kızı mütercim olarak katıldı. İkili ortasında ne konuşulduğu sır olarak kaldı.
Eylül 2021: Erdoğan ABD’de
Erdoğan, Biden’le görüşebilmek ismine bu sefer 19 Eylül’de ABD’nin yolunu tuttu. Gaye Biden’la görüşebilmekti lakin görüşme gerçekleşemedi. Gazeteci Murat Yetkin, ABD seyahati esnasında uçakta bile, Biden’la randevu koparmak için trafik yürütüldüğünü yazdı. 3 gün süren ziyaret 22 Eylül’de sona erdi. Pekala, bu fiyasko basına nasıl anlatılacaktı? İrtibat Başkanlığı’nın bulduğu deva Manhattan’daki Türkevi Binası’nın açılışını şişirmek oldu. Hatta AKP Küme Başkanvekili Özlem Zengin o kadar ileri gitti ki, bir bina açılışını “500 yıllık Türk Dış siyaset tarihinin en değerli günlerinden bir tanesi…” bildirisiyle paylaşarak komik duruma düştü.
Erdoğan 22 Eylül’de Biden’la görüşemeden yurda döndü. 23 Eylül’de TCMB siyaset faizini 100 baz puan indirerek yüzde 19’dan yüzde 18’e çekti. ABD ziyaretinden 1 gün sonra… 7 aydır, siyaset faizine dokunmayan Şahap Kavcıoğlu, Erdoğan’ın ABD gezisinden 1 gün sonra faizi düşürmüştü. Pekala neden?
Eylül’de ne oldu?
Erdoğan’ın ABD ile tekrar güçlü temas kurmasının yolu belirliydi; seçimleri kazanmak… ABD’de herkes, Erdoğan’ın bir daha seçilemeyeceğini ya da seçilmesinin kuşkulu olduğunu yazıyordu. Erdoğan, bu kuşkuyu gidermeden, ABD’yle eski hoş günlere dönemiyordu. Dönüş yolunda bir karar verilmesi gerekiyordu. Karar açıktı; Birinci fırsatta seçim…
Şunu söylemek gerekir. Erdoğan, siyaset faizinin yüksek seyrettiği, iktisadın soğutulduğu devirde seçime girdiğinde kaybedeceğini biliyor. Bu tezin en büyük ispatı 31 Mart 2019 lokal seçimleridir. Büyük bir hezimetle sonuçlanan seçimlerin faturası da “söz dinlemeyen” TCMB Lideri Murat Çetinkaya’ya çıkarılmıştı. Haziran’da yenilenen İstanbul seçiminin çabucak akabinde Temmuz ayında vazifeden alınmıştı Çetinkaya… Bu tarihten itibaren, siyaset faizinin seçimlere endeksli olduğunu anladık. Kimsenin ekonomiyi, halkın refahını düşündüğü yoktu.
Aralık ve Şubat ortasında ne oldu?
Erdoğan’ın ABD dönüşüyle başlayan faiz indirimleri, beklendiği üzere sonuçlanmadı. İktidarın dilek ettiği, tıpkı Murat Uysal devrindeki üzere, rezerv satışları yoluyla döviz kurunu dizginlemek, bu esnada piyasaya zerk ettiği parayla ekonomiyi ısıtmak, böylelikle görece rahat bir ekonomik ortamda 2022 ortasında seçimlere gitmekti. Gerçekten minimum fiyata yapılan yüzde 50’lik artırımı birinci kere Cumhurbaşkanı açıklıyordu. 2021 sonunda, Türkiye son hız seçimlere gidiyordu. Ama, bu kadar harekete katlanamayan piyasa, sert bir kur şokuna maruz kaldı. Eylül’de 8 lira düzeyinde olan dolar kuru Aralık’ta 18 Lirayı aştı. Beklenmeyen de duydu. Kur şokunu tedavi etmenin yolu Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) ismindeki atom bombası oldu. Ne de olsa, 2021 ortasında seçim yapılacaktı. KKM ile döviz kurları denetim edilecek, düşük faize devam edilecekti.
Fakat, bu sefer de enflasyon patladı. Aralık ayı enflasyonu yüzde 13,5, Ocak ayı enflasyonu yüzde 11,5 olunca, panik başladı. Derken, 24 Şubat’ta Ukrayna – Rusya savaşı, enflasyonun ateşini daha da yükseltti. Böylelikle erken seçim programı ertelendi. Şahap Kavcıoğlu da siyaset faizini düşürmeyi bıraktı. 7 ay boyunca yüzde 14’te sabit tuttu.
18 Ağustos faiz kararı ne manaya geliyor?
Erdoğan’ın ABD ziyaretinden sonra başlattığı faiz indirimi, aslında bir seçim iktisadı programıydı. Ancak, beklenmeyen kur şoku ve akabinde patlak veren Ukrayna Rusya Savaşı, erken seçimi rafa kaldırdı. Pekala olağanda 2021 ortasında yapılacak seçime kadar sürdürülmesi planlanan ekonomik programa ne olacaktı? Bu türlü bir ekonomik program seçime endeksliyse, seçimler ertelendiğine nazaran çok tehlikeli bir patikaya girilecekti. O denli de oldu. Temmuz ayında Varlık Barışı yasası çıkarıldı. Tıpkı ay kaynağı bilinmeyen para girişi rekor düzeye çıktı. Merkez Bankası’nın rezervlerinde artış yaşandı. Nereden geldiği bilinmeyen bu para, yeni bir seçim iktisadının barutuydu.
Ve 18 Ağustos’ta, Merkez Bankası, yine faiz indirimine başladı. Böylelikle yeni bir seçim iktisadına start verilmiş oldu. Gaye, para basarak ekonomiyi seçime kadar canlı tutmak, seçimden sonra ise sert bir acı reçeteyi halka içirmekti. Hepimize güzel olsun.